İnsanlıq tarixi gücün bir əldə dayanmadığının şahididir. Dünən hökm edənlərin bu gün susması, bu gün susanların isə sabah söz sahibi olması təkrarlanan bir qanundur. “Sular yüksəldikcə balıqlar qarışqaları yeyər, sular çəkildikcə də qarışqalar balıqları yeyər” atalar sözü məhz bu dəyişkənliyin sadə, lakin sarsıdıcı ifadəsidir. Burada söhbət nə balıqdan, nə də qarışqadan gedir — söhbət şəraitdən, zamandan və insanın özünü aldatmasından gedir.
Suyun yüksəlməsi imkanın, hakimiyyətin, maddi və mənəvi üstünlüyün simvoludur. Belə məqamda güclü olan zəifi görmür, eşitmir, hətta insan yerinə qoymur. Güc ona elə gəlir ki, bu vəziyyət əbədidir. Halbuki bu yalnız axının bir mərhələsidir. Güc sahiblərinin ən böyük yanılğısı məhz buradan başlayır — müvəqqəti olanı daimi sanmaqdan.
Suyun çəkilməsi isə ifşa mərhələsidir. Maskalar düşür, balans dəyişir, dünən hökm edənlər bu gün müdafiəsiz qalır. Qarışqaların balıqları yeməsi intiqamın deyil, tarixi ədalətin ifadəsidir. Çünki təbiət heç vaxt tək tərəfli işləmir. O, gözləyir, yığır və zamanı gələndə cavabını verir. Burada məsələ zəifin güclüyə qalib gəlməsi yox, haqsızlığın öz çəkisi altında əzilməsidir.
Bu atalar sözü insana təkcə ehtiyatlı olmağı yox, ədalətli olmağı öyrədir. Güc sahibiykən mərhəmətli olmayan, səlahiyyətliyken vicdanı susan insan su çəkiləndə təkcə mövqeyini yox, hörmətini də itirir. Halbuki əsl böyüklük sular yüksəldikdə əzməkdə deyil, qorumaqda və ölçünü bilmədədir.
Cəmiyyətlər də insanlar kimidir. Bu gün ayaq altında qalan fikirlər, sabah meydanlarda səslənə bilər. Bu gün susdurulan həqiqətlər, sabah tarix kitablarına yazıla bilər. Suyun axını dəyişəndə yalnız güclülər yox, haqlılar qalıcı olur.
Nəticə etibarilə, bu atalar sözü insanı qorxuya yox, təvazökarlığa çağırır. Heç kəs bugünkü üstünlüyünə güvənməməlidir. Çünki kimin kimi yeyəcəyinə qərar verən nə balıqdır, nə qarışqa — zamanın axışıdır. Və zaman heç vaxt tələsmir, amma heç kimi də unutmur.
